Για την ορθή διαχείριση των κουνουπιών στο αστικό περιβάλλον, εκτός από τους δημόσιους χώρους όπου πραγματοποιούνται οι συχνές εφαρμογές, θα πρέπει να πραγματοποιούνται δράσεις και ενέργειες διαχείρισης και σε ιδιωτικούς χώρους αφού αποτελούν σημαντικές εστίες αναπαραγωγής των κουνουπιών και ειδικότερα του Ασιατικού κουνουπιού τίγρης.
Σκοπός της πιλοτικής μελέτης είναι η αξιολόγηση της στρατηγική ελέγχου «πόρτα-πόρτα» (door-to-door) που ως κύριο στόχο έχει τη μείωση των εστιών ανάπτυξης των κουνουπιών στους ιδιωτικούς χώρους (σπίτια) μιας συγκεκριμένης περιοχής.
Ειδικότερα η στρατηγική ελέγχου «πόρτα-πόρτα» περιλαμβάνει τις εξής ενέργειες:
- 1η επίσκεψη: ενημέρωση πολιτών (μπορεί να γίνει και διανομή φυλλαδίου). Προτείνεται η επίσκεψη να είναι νωρίς την άνοιξη πριν αρχίσει η έντονη δραστηριότητα των κουνουπιών
- 2η επίσκεψη: ενημέρωση πολιτών, διερεύνηση και διαχείριση (πχ. απομάκρυνση νερού) εστιών αναπαραγωγής κουνουπιών εντός των ορίων της οικίας τους. Η διερεύνηση θα πρέπει να γίνεται με κάποιο μέλος του σπιτιού/πολυκατοικίας (κατά προτίμηση διαχειριστής) προκειμένου να μπορούν να αναγνωρίζουν αργότερα μόνοι τους παρόμοιες εστίες και να τις διαχειρίζονται. Προτείνεται η επίσκεψη να είναι την άνοιξη, 10-15 ημέρες μετά την 1η επίσκεψη.
- Επιπλέον επισκέψεις: Στις περιοχές όπου η εντομολογική επιτήρηση δείχνει σταθερούς πληθυσμούς κουνουπιών θα πρέπει να γίνονται επιπλέον επισκέψεις – διερευνήσεις για εύρεση και διαχείριση εστιών αναπαραγωγής.
Προϋποθέσεις για την ορθή εκτέλεση της στρατηγικής «πόρτα-πόρτα»
- Το μέγεθος της πιλοτικής περιοχής θα πρέπει να είναι > 15 εκταρίων (150 στρέμματα).
- Όλες οι οικίες/νοικοκυριά της περιοχής θα πρέπει να συμμετάσχουν στην πιλοτική μελέτη (η συμμετοχή να προσεγγίζει το 100%). Στη διάρκεια της καταγραφής θα σημειώνονται σπίτια που δεν κατοικούνται (εγκαταλελειμμένα, χωρίς κατοίκους τη συγκεκριμένη περίοδο) αλλά και αυτά που αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην συγκεκριμένη μελέτη.
Περιγραφή κατηγοριών οικιών/νοικοκυριών που συμμετέχουν στην μελέτη
- Οι οικίες/νοικοκυριά χωρίζονται σε μονοκατοικίες (το πολύ 3 διαμερίσματα) και πολυκατοικίες (>3 διαμερίσματα). Στην φόρμα καταγραφής ως «σπίτι» θεωρούμε μία οικία με 1-3 διαμερίσματα (μονοκατοικίες και οικογενειακές διώροφες κατοικίες) ενώ στην περίπτωση των πολυκατοικιών (>3 διαμερίσματα) καταγράφεται ως «πολυκατοικία».
- Πρέπει πάντα να εντοπίζεται ο διαχειριστής ή γενικά το πρόσωπο που έχει την μεγαλύτερη ευθύνη στη διαχείριση και να συμμετέχει στην εντομολογική διερεύνηση εντός των ορίων της οικίας του. Σε κάθε περίπτωση αναζητούμε και απευθυνόμαστε στον ιδιοκτήτη (σπίτια) και διαχειριστή (πολυκατοικίες). Στην περίπτωση της «πολυκατοικίας» η επικοινωνία θα γίνεται απευθείας με τον διαχειριστή όπου και θα του παραδίδουμε το εκπαιδευτικό υλικό για να το διανείμει στους ενοίκους της πολυκατοικίας.
- Στις μονοκατοικίες γίνεται διερεύνηση και σε μπαλκόνια που βρίσκονται σε ορόφους για τον εντοπισμό γλαστρών, υδρορροών.
- Στις πολυκατοικίες προσπαθούμε να εντοπίσουμε τις εστίες σε κοινόχρηστους χώρους εκτός και αν υπάρχουν αναφορές για κάποιον συγκεκριμένο όροφο ή γίνεται πρόσκληση επί τούτου από κάποιον ένοικο.
- Κάθε επίσκεψη σε σπίτι (μονοκατοικία ή πολυκατοικία) θα συνοδεύετε από τη φόρμα καταγραφής. Προτείνεται να υπάρχει μοναδικός κωδικός-αριθμός για κάθε οικία/νοικοκυριό.
- Δημιουργία φόρμας καταγραφής για κάθε οικία/επίσκεψη. Στην φόρμα καταγραφής θα σημειώνονται στοιχεία όπως οδός, αριθμός, περιγραφή κατοικίας (πχ πολυκατοικία, μονοκατοικία κτλ) καθώς και ο αριθμός/είδος εστιών.
- Λόγω της νομοθεσίας που ισχύει για τα προσωπικά δεδομένα οι συμπληρωμένες φόρμες θα παραδίδονται καθημερινά στον υπεύθυνο έρευνας και θα διαχειρίζονται αναλόγως.
Δείκτες καταγραφής των αποτελεσμάτων της πιλοτικής μελέτης
- Η καταγραφή των εστιών αναπαραγωγής κουνουπιών είναι ο πρώτος δείκτης. Κατά τη διάρκεια των επισκέψεων θα καταγράφονται ο αριθμός των εστιών καθώς και ο τύπος τους.
- Εντομολογική επιτήρηση θα γίνεται με τη βοήθεια παγίδων ωοθεσίας και ακμαίων.
Περιγραφή των κυριότερων εστιών αναπαραγωγής κουνουπιών στο αστικό περιβάλλον
Στην μέτρηση εστιών σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους γίνεται προσπάθεια της καταγραφής/διάκρισής τους σε τρεις διακριτές κατηγορίες: εστίες κήπου, σκουπίδια και κατασκευαστικά λάθη. Αναλυτικότερα:
- Εστίες κήπου: Πιατάκι γλάστρας, κουβάδες-τενεκέδες για πότισμα, μαύρες σακούλες με εργαλεία κήπου-λιπάσματα (γεμίζουν από πάνω νερό), ποτίστρες για γάτες/σκύλους
- Σκουπίδια: οτιδήποτε μπορεί να κρατήσει νερό, ντενεκάκια αναψυκτικών, ποτηράκια καφέ, μεταχειρισμένα λάστιχα, εγκαταλελειμμένα αυτοκίνητα (ειδικά με σπασμένα τζάμια), κεραμίδια, τσιμεντόλιθοι
- Κατασκευαστικά λάθη: δεξαμενές νερού, σιντριβάνια, φρεάτια με ρολόγια νερού, φρεάτια γενικά, σχάρες σε γκαράζ (ειδικά υπόγεια), υδρορροές χαλασμένες, χαλασμένα συστήματα ποτίσματος
Πολλές φορές καταγράφουμε και κάποιο φρεάτιο που βρίσκεται στον δημόσιο χώρο κοντά στο σπίτι και ειδικότερα αν γνωρίζουμε ότι δέχεται συνεχώς νερά από το σπίτι που καταγράφουμε (η ύπαρξη πρασινάδας-βρύα/λειχήνες είναι συνήθως μια καλή ένδειξη).
Επιπλέον χρήσιμες οδηγίες:
- Γενικά καταγράφουμε όλες τις πιθανές εστίες που μπορεί να παράγουν κουνούπια, ανεξάρτητα αν την δεδομένη στιγμή έχουν κουνούπια ή όχι. Αν όμως υπάρχουν και κουνούπια σημειώνεται στις παρατηρήσεις.
- Καταγραφή πολυκατοικιών για να δούμε σε δεύτερο χρόνο και άλλες ενέργειες πχ την τοιχοκόλληση αφίσας στην είσοδο.
- Οι εστίες που περιγράφονται είναι βάσει της έως τώρα εμπειρίας. Η εφαρμογή της πιλοτικής μελέτης θα δώσει σίγουρα και νέα δεδομένα οπότε και προτείνεται η καταγραφή οποιουδήποτε σημείου μπορεί να κρατήσει έστω και ελάχιστη ποσότητα νερού για διάστημα μεγαλύτερο από 6-7 ημέρες.
Αξιολόγηση της μεθόδου «Πόρτα-Πόρτα» στη Βραυρώνα Αττικής
To 2018 η περιοχή της Βραυρώνας επιλέχθηκε για την πιλοτική αξιολόγηση της μεθόδου «Πόρτα-πόρτα» (Door-to-Door). Η περιοχή αυτή επιλέχθηκε λόγω του γεγονότος ότι ήταν απομονωμένη από άλλους οικισμούς ή/και αστικό περιβάλλον. Επιπλέον στη περιοχή αυτή θα γινόταν μελλοντικά, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, η πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση της τεχνικής της εξαπόλυσης στείρων εντόμων (Sterile Insects Technique – SIT) ως ένα εργαλείο για τον έλεγχο του Ασιατικού κουνουπιού Τίγρης.
Οπότε στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης, υλοποιήθηκε και αξιολογήθηκε η μεθοδολογία «Πόρτα-πόρτα» (Door-to-Door) ως μία παρέμβαση, πριν την εφαρμογή του SIT, με στόχο αφενός τη μείωση των εστιών αναπαραγωγής των κουνουπιών κι αφετέρου την αύξηση της αποτελεσματικότητας της εφαρμογής SIT (λόγω του μειωμένου πληθυσμού άγριων κουνουπιών). Παράλληλα με τη μεθοδολογία «Πόρτα – Πόρτα» πραγματοποιήθηκε και η ενημέρωση των κατοίκων της περιοχής για την υλοποίηση του SIT καθώς και η παρότρυνσή τους για την ενεργή συμμετοχή τους στη μείωση των εστιών αναπαραγωγής κουνουπιών εντός των κατοικιών τους. Η ερευνητική ομάδα του ΜΦΙ σε συνεργασία με τον Δήμο Μαρκοπούλου ζήτησε από τους κατοίκους να απαντήσουν σ’ ένα ερωτηματολόγιο τύπου ΚΑΡ (Knowledge, Attitude and Practices survey). Το ερωτηματολόγιο ως στόχο είχε τη συλλογή δεδομένων σχετικά με τις γνώσεις και τις πρακτικές που ακολουθούν οι κάτοικοι και κατά πόσο αυτές σχετίζονται με τις δράσεις που υιοθετούν για τη μείωση των εστιών αναπαραγωγής.
Το πρόγραμμα ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης των πολιτών εφαρμόστηκε στο 100% των κατοικιών της περιοχής. Τα εντομολογικά αποτελέσματα έδειξαν ότι η μείωση των εστιών στις κατοικίες των πολιτών είχε ως άμεσο αποτέλεσμα τη μείωση του πληθυσμού του Ασιατικού κουνουπιού τίγρης σ’ όλη την περιοχή. Ένα σημαντικό συμπέρασμα από τα αποτελέσματα της πιλοτικής εφαρμογής είναι ότι η συμμετοχή ειδικού επιστημονικού προσωπικού και μελών του Δήμου, είναι κομβικής σημασίας για την επιτυχή συμμετοχή της κοινότητας στην υλοποίηση της παρέμβασης σε ιδιωτικούς χώρους.
Για περισσότερες πληροφορίες, το άρθρο είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του περιοδικού Insects (https://doi.org/10.3390/insects12030212 )
Εβδομαδιαίος μέσος όρος αυγών Ae. albopictus (κν Ασιατικό κουνούπι τίγρης) στην περιοχή που πραγματοποιήθηκε η μέθοδος «Πόρτα-Πόρτα» (D-t-D) και στην περιοχή που δεν έγινε καμία παρέμβαση (Control). Η κόκκινη κάθετη γραμμή υποδηλώνει την έναρξη του προγράμματος ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης των πολιτών με στόχο τη μείωση ή/και εξάλειψη των εστιών αναπαραγωγής (εφαρμογή του προγράμματος στην περιοχή D-t-D).
