Εμβόλιο κατά των ασθενειών που μεταδίδουν τα αρθρόποδα δεν υπάρχει και ως εκ τούτου μοναδικό τρόπο πρόληψης αποτελούν όλα εκείνα τα μέτρα που αποτρέπουν την επαφή μαζί τους.
Η ατομική προστασία (εντομοαπωθητικά, σίτες κτλ) σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι αρκετή. Απαιτούνται δραστικά και αποτελεσματικά μέτρα εκ μέρους και της πολιτείας. Η απουσία κατανόησης της σημασίας της σωστής αντιμετώπισης των αρθροπόδων υγειονομικής σημασίας οδηγεί στην αναποτελεσματικότητα των διενεργούμενων μέτρων αντιμετώπισης, οδηγώντας πολλές φορές σε κινδύνους για τη δημόσια υγεία και σπατάλη δημόσιου χρήματος.
Τι είναι τα αρθρόποδα;
Τα αρθρόποδα είναι μικρά ασπόνδυλα ζώα. Αντί εσωτερικού σκελετού κατασκευασμένου από οστά, έχουν ένα εξωτερικό κέλυφος (σκελετός) κατασκευασμένο από ένα σκληρό, άκαμπτο υλικό που ονομάζεται χιτίνη. Η πλειοψηφία των αρθροπόδων δεν είναι επιβλαβή για τον άνθρωπο. Ωστόσο, ορισμένα είδη θεωρούνται υγειονομικής σημασίας επειδή μπορεί να προκαλέσουν ενόχληση, παρενέργειες, ή ακόμα και να μεταδώσουν ορισμένες ασθένειες στον άνθρωπο. Αυτά τα αρθρόποδα μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες:
- αρθρόποδα που προκαλούν ενόχληση, δυσφορία, αλλά και όλες τις γνωστές παρενέργειες με τα νύγματα τους (π.χ. κουνούπια, κοριοί, ψύλλοι, σκνίπες, κ.ά.)
- εξωπαρασιτικά αρθρόποδα που ζουν και τρέφονται μόνιμα στο εξωτερικό μέρος του ξενιστή, χωρίς τη μετάδοση μικροβίων (π.χ. ψείρες, ακάρεα, κ.ά.)
- αρθρόποδα που είναι παθητικοί μεταφορείς ασθενειών (π.χ. μύγες, κατσαρίδες που μεταφέρουν ασθένειες από τα κόπρανα στα ανθρώπινα τρόφιμα, κ.ά.)
- αρθρόποδα-φορείς που μεταδίδουν ασθένειες. Το παθογόνο αναπτύσσεται και πολλαπλασιάζεται στο φορέα και μεταδίδεται στους ανθρώπους μέσω του τσιμπήματος του αρθρόποδου (π.χ. κουνούπια, ψείρες, ψύλλοι, κ.ά.)
Αρθρόποδα υγειονομικής σημασίας και έντομα γεωργικής σημασίας
Γενικότερα η αντιμετώπιση των αρθροπόδων υγειονομικής σημασίας παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες αλλά και διαφορές σε σύγκριση με την καταπολέμηση των εντόμων γεωργικής σημασίας.
Μια από τις σημαντικότερες διαφορές έχει σχέση με το κόστος. Συγκεκριμένα στα προγράμματα ολοκληρωμένης καταπολέμησης εχθρών των καλλιεργειών ή των γεωργικών προϊόντων (Integrated pest management-IPM) λαμβάνεται πάντα υπόψη το οικονομικό όριο με αποτέλεσμα ο χρόνος επέμβασης να καθορίζεται από την επιζήμια πληθυσμιακή πυκνότητα του εχθρού που πρόκειται να ζημιώσει οικονομικά την καλλιέργεια.
Αντιθέτως με τα αρθρόποδα υγειονομικής σημασίας δεν υπάρχει αποδεκτό όριο ζημιών, καθώς πρόκειται για θέματα υγείας, αλλά στόχος είναι να προστατευτεί ο μεγαλύτερος δυνατός πληθυσμός ανθρώπων με τους δεδομένους κάθε φορά οικονομικούς πόρους.
Επίσης, το αστικό περιβάλλον είναι σύνθετο και περιλαμβάνει το οικιακό περιβάλλον, το εργασιακό περιβάλλον αλλά και τους δημόσιους χώρους. Κατά συνέπεια κάθε σχεδιασμός καταπολέμησης θα πρέπει να δρα ταυτόχρονα και στα τρία αυτά πεδία, πράγμα που καθιστά απαραίτητη την ανάληψη πρωτοβουλιών και από την πολιτεία για την πλειοψηφία των περιπτώσεων.
Η συνταγή μιας αποτελεσματικής καταπολέμησης
Για την πραγματοποίηση μιας αποτελεσματικής καταπολέμησης, θα πρέπει να ακολουθείται μια σειρά ενεργειών, όπως:
- Προσδιορισμός του είδους του αρθρόποδου που πρόκειται να καταπολεμηθεί.
- Μελέτη και γνώση της βιολογίας και οικολογίας του αρθρόποδου, δηλαδή του βιολογικού κύκλου, των ξενιστών του, των ασθενειών που μπορεί να μεταδώσει, του μηχανισμού μετάδοσης κ.ά.
- Παρακολούθηση (monitoring) του πληθυσμού των αρθροπόδων με κατάλληλους μεθόδους δειγματοληψίας ώστε να εντοπιστούν οι εστίες ανάπτυξης των ατελών του σταδίων, τα σημεία συνάθροισης των ενηλίκων, η εποχή ή τα χρονικά διαστήματα που παρατηρείται αύξηση της πυκνότητας των πληθυσμών του κ.ά.
- Καταγραφή των μέτρων που μπορούν να συμβάλλουν στον περιορισμό της πυκνότητας του προς καταπολέμηση είδους με αξιολόγηση της απόδοσης του κάθε μέτρου σύμφωνα με την εμπειρία που υπάρχει από προηγούμενες εφαρμογές ή τις πληροφορίες από τη σχετική με το θέμα βιβλιογραφία.
- Επιλογή της μεθόδου ή του συνδυασμού των μεθόδων που θα εφαρμοστούν, με σκοπό την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος με τους μικρότερους κινδύνους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον και εφόσον είναι δυνατό, με τη μικρότερη οικονομική επιβάρυνση.
- Καθορισμός του χρόνου επέμβασης. Ο προσδιορισμός του πλέον κατάλληλου χρόνου επέμβασης αποτελεί βασικό παράγοντα για την επιτυχία της καταπολέμησης μεγιστοποιώντας το αποτέλεσμα και παράλληλα μειώνοντας τον απαιτούμενο αριθμό επεμβάσεων.
- Καθορισμός του φορέα ή των φορέων που θα αναλάβουν να υλοποιήσουν το έργο της καταπολέμησης και του φορέα που θα διενεργεί τον έλεγχο. Ειδικότερα για τον φορέα ελέγχου θα πρέπει να είναι διαφορετικός από εκείνους που προκηρύσσουν ή υλοποιούν το έργο.
- Ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού για τις δυνατότητες της δικής του συμβολής στην πρόληψη και αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων.
Σύνταξη κειμένου: Δρ Αντώνιος Μιχαηλάκης
